Versterken sociale basis
Zoals uit de onderzoeksresultaten blijkt, is de nodige winst te behalen wat betreft het stimuleren van participatie en het verminderen van sociale eenzaamheid. Ook gemeenten kunnen hieraan een steentje bijdragen. Eén van de doelen uit het GALA is namelijk het versterken van de sociale basis, zoals het verbeteren van mogelijkheden voor inwoners om elkaar te ontmoeten en het bieden van activiteiten en voorzieningen ter ondersteuning of ontspanning. Ook in de nieuwe Omgevingswet heeft de sociale leefomgeving een belangrijke rol, die raakt aan deze opgaven van gemeenten. Hieronder is te lezen hoe je als gemeente concreet vorm kunt geven aan deze opgaven.
Werken aan een integrale en duurzame aanpak tegen eenzaamheid
Eenzaamheid is een complex probleem en veel factoren hebben invloed. Daarom is het belangrijk dat er vanuit verschillende perspectieven en beleidsterreinen naar het probleem wordt gekeken.
Volgens experts is de meeste winst te behalen met een aanpak gericht op het voorkomen van eenzaamheid en het stimuleren van ontmoeting en verbinding (1). Een duurzame, preventieve aanpak van eenzaamheid moet volgens hen op drie niveaus worden ingestoken:
- Inzetten op beschermende factoren bij mensen zonder risicofactoren of eenzaamheidsgevoelens om te voorkomen dat zij risicofactoren ontwikkelen.
- Ondersteunen van mensen met risicofactoren voor het krijgen van eenzaamheidsgevoelens om te voorkomen dat zij eenzaamheidsgevoelens ontwikkelen.
- Inzetten op het voorkomen van verergering van de problematiek bij mensen met eenzaamheidsgevoelens. Hierbij is het cruciaal om eenzaamheid in een zo vroeg mogelijk stadium te signaleren en te bespreken.
Mogelijkheden om aan de slag te gaan met eenzaamheid
- Meer bewustwording van eenzaamheid. Dit kan door het thema aandacht te geven in de samenleving, bijvoorbeeld tijdens de ‘Week van de Ontmoeting’ en door voorlichting op bassischolen en middelbare scholen. Ook het tegengaan van pesten op scholen draagt bij aan het verminderen van eenzaamheid op lange termijn (2).
- Trainingen voor professionals en vrijwilligers om eenzaamheid te signaleren en bespreekbaar te maken (3).
- Het oprichten van een signaalpunt voor het signaleren van eenzaamheid in de samenleving. Dit is een laagdrempelig systeem waar iedereen de zorg over eenzame inwoners kan achterlaten en waarmee inwoners zelf contact kunnen opnemen als ze eenzaamheidsgevoelens ervaren. Gemeente Nunspeet heeft zo’n signaalpunt; zie kader 'Signaalpunt'.
- Meedoen aan de ‘Week tegen Eenzaamheid’. Deze is van 26 september tot en met 2 oktober 2024 en vormt een mooie gelegenheid om op lokaal niveau aandacht voor eenzaamheid te vragen.
- Het oprichten van een lokaal netwerk tegen eenzaamheid van gemeente met bedrijven, ondernemers, burgers en maatschappelijke organisaties (4).
- De interventie Welzijn op Recept inzetten tegen eenzaamheid. Welzijn op Recept is één van de ketenaanpakken vanuit het GALA en IZA. Uit verschillende succesverhalen blijkt dat de interventie Welzijn op Recept meerwaarde heeft voor de gemeente (5).
- Meer tools en publicaties die helpen bij de aanpak van eenzaamheid vind je op de website van Movisie.
Signaalpunt
'Behalve dat we inzetten op bewustwording en bespreekbaar maken van eenzaamheid, leren we vrijwilligers en professionals eenzaamheid te signaleren. Daarnaast hebben we een signaalpunt ingericht waar iedereen - een ondernemer, professional of inwoner die zich zorgen maakt over iemand - dit kan melden. Het signaalpunt gaat hiermee aan de slag om samen met de inwoner naar een passende wijze van verbinding met zichzelf en de ander weer te vinden. Zo zorgen we er samen voor dat we naar elkaar omzien in Nunspeet!'
Stephan van den Berg, gemeente Nunspeet
Mogelijkheden voor vergroten participatie
De deelname van burgers aan de samenleving is zowel goed voor het welzijn van burgers zelf als voor de maatschappij. Denk aan sociale contacten, het geven van hulp, hun inzet als vrijwilliger, kerkelijke betrokkenheid en betrokkenheid in het verenigingsleven (6). Hieronder staan enkele handreikingen om sociale participatie te stimuleren:
Sociale activiteiten
- Heet nieuwe inwoners welkom in de gemeente met een halfjaarlijkse bijeenkomst.
- Faciliteer het organiseren van een buurt- of straatbarbecue met een financiële impuls.
- Stimuleer en faciliteer de Burendag op 23 september 2024 (7).
- Stimuleer ontmoeting op ontmoetingsplekken als buurthuizen, wijkcentra en dorpshuizen met open inloop mogelijkheden en gevarieerd aanbod van activiteiten. Dit geldt ook voor ontmoetingsplekken als buurtmoestuinen, speeltuinen en beweegplekken.
- Zorg voor een goede bereikbaarheid van locaties voor activiteiten en ontmoeting.
- Sluit aan bij de financiële mogelijkheden van de doelgroep: zo goedkoop mogelijk, geen langlopende abonnementen, per keer betalen en bijvoorbeeld bij de start gratis om vertrouwen op te bouwen en ter kennismaking.
- Zorg voor bekendheid van de verschillende activiteiten.
- Bied een duidelijke sociale kaart met agenda: wat is wanneer te doen? Deze moet onderhouden worden op een centrale plek.
Vrijwilligerswerk
- Maak vraag en aanbod goed inzichtelijk. Zorg voor een online en fysieke centrale plek waar men zich kan oriënteren in de mogelijkheden van het verrichten van vrijwilligerswerk.
- Verwijs ook naar aanbod van activiteiten van Oranjefonds en NL Doet.
- Schep een kader van randvoorwaarden (beschikbaarheid, verwachtingen en dergelijke) en weeg het af tegen een bepaalde mate van flexibiliteit.
- Bied ondersteuning voor de vrijwilligers; ze signaleren wellicht zaken die een vervolg vragen.
- Zorg voor taken die zoveel mogelijk aansluiten op de wensen van vrijwilligers. Mensen die een gebrek ervaren aan zinvol bezig zijn, haken eerder af.
Participatie is zowel goed voor het welzijn van burgers zelf als voor de maatschappij.
Doelgroepgerichte benadering
Bij de aanpak van eenzaamheid en bevordering van sociale participatie kan doelgroepgerichte benadering nodig zijn. Zo kunnen de oorzaken verschillend zijn en daarmee ook de aanpak.
Bij eenzaamheid bij ouderen speelt vaak dat ze te maken hebben met verlies zoals het overlijden van hun partner, vrienden of verlies van gezondheid. Bij jongeren heeft het vaker te maken met veranderingen die zij doormaken, zoals het ouderlijk huis verlaten, verhuizen naar een andere stad of gaan studeren (8).
Bij participatie kan de financiële situatie een belemmering vormen. Dan is er iets anders nodig dan wanneer mensen belemmerd worden door een gezondheidsbeperking of doordat er te weinig aanbod is aan sociale activiteiten.
Voorbeelden doelgroepgerichte initiatieven
- Stichting ‘Met je hart’ organiseert activiteiten voor alleenwonende 75-plussers. Inmiddels zijn 50 gemeenten hier bij aangesloten.
- Stichting ‘Thuisgekookt’ koppelt ‘thuiskoks’ aan buurtgenoten die het lastig vinden om zelf te koken, bijv. door ouderdom of een beperking.
- In Nunspeet biedt een begraafplaatsbeheerder koffie en een praatje aan mensen die regelmatig de begraafplaats bezoeken na het overlijden van een dierbare; zie kader 'Begraafplaats als ontmoetingsplek'.
Begraafplaats als ontmoetingsplek
'Na het volgen van Webinar “Van begraafplaats tot ontmoetingsplek” kwam het idee om te kijken of er in Nunspeet ook behoefte is aan een luisterend oor inzake rouw(verwerking) en/of eenzaamheid. Op 29 december 2023 is er in samenwerking met de welzijnsorganisaties in de gemeente Nunspeet een warme middag op de begraafplaats Nunspeet-West georganiseerd waarbij er een oliebol, warme chocolademelk en koffie/thee werd aangeboden. Hier hebben wij heel veel positieve reacties op ontvangen. Deze pilot zal voortgezet worden door de medewerkers van de welzijnsorganisaties in de vorm van regelmatige aanwezigheid van vrijwilligers op begraafplaats om te kijken of burgers behoefte hebben aan een luisterend oor inzake rouw(verwerking) en/of eenzaamheid. Ook is er een flyer in de maak die op de begraafplaats, in het gemeentehuis en wellicht op meerdere plekken in de gemeente zal komen te liggen waarop informatie staat. Het uiteindelijke doel is burgers de juiste weg en handvaten aan te kunnen bieden.'
Stephan van den Berg, gemeente Nunspeet