Duurzame aanpak van gezondheidsverschillen
Duurzame aanpak van gezondheidsverschillen
Beleidsmatige context
De afgelopen decennia is er toegenomen aandacht voor het verkleinen van gezondheidsverschillen. Waar het beleid in het verleden met name was gericht op het individu en het verbeteren van leefstijl, komt er een steeds bredere blik op het aanpakken van gezondheidsverschillen 20. Zo wordt in de landelijke nota gezondheidsbeleid 2020-2024 gesteld dat het vermogen van mensen om gezonde keuzes te maken vaak wordt overschat, en wordt erkend dat gezondheidsproblemen mede voortkomen uit achterliggende problemen zoals armoede, schulden, laaggeletterdheid en ook omgevingsfactoren 21. In deze nota is er dan ook aandacht voor de sociale en fysieke leefomgeving als determinant van gezondheid. Ook in de komende Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV-2024) van het RIVM zal er expliciet aandacht zijn voor het verkleinen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen 22. Daarnaast moeten het Integraal Zorg Akkoord (IZA) en Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) een impuls geven aan het verkleinen van gezondheidsverschillen. In het GALA wordt van gemeenten verwacht dat ze een lokale, domeinoverstijgende aanpak ontwikkelen voor het terugdringen van gezondheidsachterstanden 23. Bovendien omschrijft het GALA dat het aan gemeenten is om gelijke gezondheidskansen te bieden en differentiatie toe te passen bij interventies, door deze toe te spitsen op wijken of groepen mensen met gezondheidsachterstanden.
Van reduceren van gezondheidsverschillen naar realiseren van gezondheidspotentieel en gelijke kansen voor iedereen
Wat betreft preventief beleid kan het niet in acht nemen van verschillen in sociaaleconomische positie leiden tot het vergroten van gezondheidsverschillen. Uniform preventief beleid, dat vooral gunstig kan zijn voor de lage SEP groep waar de problemen het grootst zijn, leidt wel tot enige winst bij deze groep, maar heeft een nog groter effect bij hogere SEP groepen. De populatie als geheel gaat er dan wel op vooruit, maar de verschillen zijn toegenomen 24. Omdat het beleid van de afgelopen 35 jaar de gezondheidsachterstanden niet heeft verkleind, pleit de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) voor een andere focus: van reduceren van gezondheidsverschillen naar het realiseren van zoveel mogelijk gezondheidspotentieel met gelijke kansen voor iedereen. Hierbij wordt preventief beleid universeel ingezet voor alle burgers, maar wordt dit aangevuld met ondersteuning van bepaalde groepen waar extra gezondheidspotentieel te bereiken is. Dit wordt omschreven met de term ‘proportioneel universalisme’.
Handelingsperspectief
In de wetenschap ontbreekt het bewijs voor dé effectieve aanpak van sociaal economische gezondheidsverschillen. Wel zijn er veelbelovende aanpakken, succesfactoren en strategieën beschreven door diverse organisaties en kennisinstituten. Zo heeft Pharos de volgende negen strategieën geformuleerd 25.
1. Een brede domeinoverstijgende aanpak, omdat gezondheid en een gezonde leefstijl samenhangen met factoren buiten het gezondheidsdomein.
2. Bij beleid en interventies rekening houden met verschillen tussen mensen: voer universeel preventief beleid, met waar nodig ondersteuning voor bepaalde groepen.
3. Benut kansen in verschillende levensfasen. Deze kansen liggen vooral bij een gezonde start voor elk kind, bij bepaalde levensgebeurtenissen en rondom gezond ouder worden.
4. Werk samen met de mensen om wie het gaat, zodat beleid en maatregelen aansluiten bij de doelgroep.
5. Een persoonsgerichte aanpak, met aandacht voor de sociale omstandigheden, de emoties, waarden, behoeften en vaardigheden van mensen.
6. Ondersteun in zelfredzaamheid, gezondheidsvaardigheden en zelfvertrouwen. In de gezondheidszorg en het sociaal domein wordt veel gevraagd van deze eigenschappen of vaardigheden.
7. Experimenteer en leer al doende wat werkt in de aanpak.
8. Evalueer en monitor om inzicht te krijgen in een effectieve aanpak.
9. Borg een effectieve aanpak in de praktijk en in beleid.
Overige handreikingen
- Integrale aanpak van gezondheidsverschillen – Loket Gezond Leven
- Gezondheidsverschillen verkleinen, wat werkt en wat niet – Loket
- Overzicht erkende interventies voor lage SEP – Loket Gezond Leven
- Vijf sporen om te komen tot een brede en integrale aanpak & vijf voorwaarden voor succes – GezondIN
- Kennisbank met materialen voor de dagelijkse praktijk – GezondIN
- Infosheet over de doelgroep bereiken en betrekken - Pharos
- Kennisbank van Pharos
Kijktips om bepaalde onderwerpen letterlijk in beeld te krijgen:
Wat doet de GGD?
U kunt bij de GGD terecht als u aan de slag wilt met dit onderwerp.
Team Onderzoek helpt u verder met het verkrijgen van het benodigde inzicht rondom gezondheidsverschillen.
Team Gezondheidsbevordering kan u helpen bij het terugdringen van gezondheidsverschillen door te adviseren en te coördineren als projectleider en/of procesbegeleider.
Via het team Gezondheidsbevordering Nieuwkomers kan de GGD u helpen om statushouders binnen universele preventie goed te bereiken (proportioneel universalisme). Ook het Evaluatiebureau kan inzicht bieden door bijvoorbeeld monitoring of evaluatie van beleid en interventies.
Team Onderzoek kan u verder helpen bij vragen als:
- In welke wijken of buurten is de ervaren gezondheid het laagst?
- Wat zijn de grootste bronnen van stress in wijk X of onder doelgroep Y?
- Wat is het perspectief van de inwoner op gezondheid en welzijn?
- Hoe zit het met gezondheid en leefstijl van groepen die onvoldoende in beeld zijn bij vragenlijstonderzoek (bijvoorbeeld laaggeletterden en anderstaligen)?
Praktijkvoorbeeld: een Rookvrij Leven voor iedereen
De GGD (Team Gezondheidsbevordering) vervult de rol van projectleider bij het project ‘Een Rookvrij Leven voor Iedereen’. In dit project werken professionals uit het sociale domein, zorgprofessionals, beleidsmakers, ervaringsdeskundigen en sleutelpersonen samen in co-creatie aan problemen die spelen in de wijk vanuit het gedachtegoed Positieve Gezondheid. Doel is om passende hulp te bieden aan inwoners bij het stoppen met roken.