Oorzaken gezondheidsverschillen
Oorzaken gezondheidsverschillen
Sociale determinanten van gezondheid
Het ontstaan van sociaaleconomische gezondheidsverschillen is complex. Verschillen in opleiding en inkomen zijn gerelateerd aan tal van kenmerken en omstandigheden waarin mensen worden geboren, opgroeien, wonen en werken. Dit worden sociale determinanten van gezondheid genoemd 4 (ook wel brede determinanten van gezondheid). Deze determinanten overstijgen vaak het gezondheidsdomein en de mogelijkheden die het individu heeft om deze te beïnvloeden. Het is niet precies duidelijk welke determinanten van invloed zijn en hoe deze in interactie met elkaar gezondheid beïnvloeden. Bovendien is gezondheid een gevolg van een opeenstapeling van factoren of gebeurtenissen gedurende de levensloop 5. Figuur 1 toont een aantal sociale determinanten van gezondheid, en in welke mate deze bijdragen aan verschillen in ervaren gezondheid.
Figuur 1. Ervaren gezondheid verklaard door sociale determinanten. Figuur met toestemming overgenomen van Pharos.
De WHO heeft onderstaande negen sociale determinanten van gezondheid uiteengezet.
Stress Langdurige stress leidt tot een verhoogde kans op hart- en vaatziekten, diabetes, artritis, obesitas, een ongezondere leefstijl, verminderde vruchtbaarheid en snellere veroudering. Langdurige stress tast ook het cognitieve vermogen aan en daarmee het vermogen om goede keuzes te maken.
Omstandigheden tijdens zwangerschap en opgroeien Het fundament van een goede gezondheid wordt al voor de geboorte en in de vroege kindertijd gelegd. Ongunstige omstandigheden rondom zwangerschap en geboorte kunnen een leven lang zorgen voor (een verhoogd risico op) ziekte en een verminderd fysiek, cognitief en sociaal functioneren.
Armoede en sociale uitsluiting Armoede maakt dat mensen verminderd toegang hebben tot goede huisvesting, educatie, transport, gezondheidszorg en andere zaken die belangrijk zijn voor participatie in de samenleving. Sociale uitsluiting is een gevolg van discriminatie, stigmatisering en werkloosheid en is gerelateerd aan een slechtere gezondheid.
Werk In het algemeen geldt: het hebben van een baan is beter voor je gezondheid dan het niet hebben van een baan. Maar hoe het werk is georganiseerd, is van invloed op je gezondheid. Stress op de werkvloer vergroot de kans op ziekte. Mensen die meer controle hebben over hun werk, hebben een betere gezondheid.
Werkloosheid Baanzekerheid is gerelateerd aan een betere gezondheid en welzijn. Werkloosheid is geassocieerd met meer ziekte en vroegtijdig overlijden.
Sociale steun Vriendschappen, goede sociale relaties en een sociaal netwerk zijn geassocieerd met een betere gezondheid.
Verslaving Verslaving aan alcohol, tabak en/of drugs kan een vlucht zijn uit moeilijke sociale en/of economische omstandigheden. Problematisch middelengebruik leidt vervolgens tot verergering van sociale en economische omstandigheden, met een negatieve spiraal tot gevolg.
Voeding Een gebrek aan voeding bestaat naast een overmaat aan voeding. Zowel een gebrek (in variatie) als te veel leidt tot ziekte. Sociaaleconomische omstandigheden hebben invloed op de kwaliteit van het voedingspatroon. Armere mensen vervangen verse voedingsproducten vaker door bewerkte voedingsproducten.
Vervoer Onder gezond vervoer wordt verstaan meer fietsen en wandelen en minder autorijden, met voldoende mogelijkheden voor openbaar vervoer. In gebieden zonder goed openbaar vervoer zijn mensen zonder auto in het nadeel, wat sociale isolatie in de hand kan werken.
Wilkinson, R., & Marmot, M. (2003). Social Determinants of Health: the Solid Facts. World Health Organization. Link naar publicatie.
Sociale causaliteit en gezondheidsselectie
De relatie tussen sociaaleconomische positie (SEP) 6 en gezondheid kan twee richtingen op gaan. Dit wordt beschreven aan de hand van de termen sociale causaliteit en gezondheidsselectie 7. De theorie van sociale causaliteit stelt dat de omstandigheden binnen de SEP de oorzaak zijn van (on)gezondheid. Denk aan het wonen in de nabijheid van luchtvervuiling wat astma kan veroorzaken. Of leven in armoede en schulden, wat kan leiden tot chronische stress en daarmee ongezondheid. Bij de theorie van gezondheidsselectie wordt omgekeerd geredeneerd en veroorzaakt de mate van (on)gezondheid de SEP. Hierbij hebben mensen met een betere gezondheid een hogere SEP. Denk aan een psychische stoornis die het lastiger kan maken om een baan te vinden. Er is geen consensus over welke theorie leidend is. Duidelijk is wel dat beide theorieën belangrijk zijn, maar welke theorie het meest van toepassing lijkt, verschilt per leeftijd en per type aandoening 8.